Analogia w scholastyce nowożytnej. Studium z metafizyki Franciszka Suareza

Monografia podejmuje niezwykle ważny dla rozumienia świata osób, Boga i rzeczy problem analogii. Autor ukazuje proces zmian, jakim podlegało rozumienie analogii w nowożytnej scholastyce, ze szczególnym uwzględnieniem stanowiska czołowego przedstawiciela tego okresu – Franciszka Suareza. Był to okres zawirowań doktrynalnych, w którym łacińska Christianitas stanęła przed wyzwaniem wyboru czy też wypracowania jednolitej doktryny filozoficznej. Wśród wielu orientacji myślowych dominującymi nurtami były arystotelizm tomistyczny i arystotelizm szkotystyczny. Suarez jako przedstawiciel nowo powstałego zakonu jezuickiego nie był związany z żadną dotychczasową tradycją filozoficzną. Usiłował wypracować „super system”, możliwy do przyjęcia przez wszystkich. Deklaratywnie przyjął teorię analogii (tomizm), lecz w jej rozumieniu dokonał znaczących modyfikacji. Odstąpił od stanowiska Tomasza z Akwinu, Kajetana, Franciszka Sylwestra z Ferrary i Piotra Fonseki. Z rozważań metafizycznych wykluczył analogię proporcjonalności, wyróżnił zaś i opowiedział się za nieznaną dotąd analogią atrybucji wewnętrznej. Tak rozumiana analogia, budowana w oparciu o esencjalną koncepcję bytu, była mu pomocna w wyjaśnieniu zależności stworzeń od Boga, ale nie służyła dowodzeniu istnienia Boga. Suarez pomniejszył nie tylko rolę analogii, ale w prowadzonych dyskusjach na temat analogii i jednoznaczności skłaniał się wyraźnie ku jednoznaczności (szkotyzmowi). Obok deklaracji dotyczącej analogii jawi się druga deklaracja o przyjęciu jednoznaczności. Oddana do dyspozycji Czytelnika książka uświadamia duży stopień skomplikowania nowożytnej scholastyki oraz podkreśla, że filozofia Suareza jest znaczącym ogniwem umacniania się tendencji esencjalistycznych i ontologicznych. Stawia też pytanie, czy tak pojmowana i uprawiana filozofia nie przyczyniła się do późniejszej niechęci wobec filozofii jako takiej, zwłaszcza metafizyki.