Jan Józef Lipski z perspektywy XXI wieku

Niniejszy tom jest plonem konferencji, jaka odbyła się 11 września 2011 r. w gmachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, której towarzyszyła również wystawa poświęcona Janowi Józefowi Lipskiemu. Przedsięwzięcie to zorganizowały Instytut Pamięci Narodowej, Stowarzyszenie Wolnego Słowa oraz Uniwersytet Warszawski.
Pretekstem do przypomnienia osoby Jana Józefa Lipskiego była dwudziesta rocznica jego przedwczesnej śmierci. W założeniu organizatorów konferencja nie miała jednak stanowić kolejnej imprezy rocznicowej, ale próbę zastanowienia się nad pewnym fenomenem. Jan Józef Lipski był postacią dla swych czasów zarazem symboliczną - jak i nietuzinkową. W czasie okupacji hitlerowskiej zaangażowany w działalność konspiracyjną, kultywował idee niepodległościowe także w latach powojennych. Był jednak w nowych realiach politycznych zwolennikiem działań o charakterze pozytywistycznym. Uczestniczył lub współtworzył inicjatywy obywatelskie, z których najgłośniejsze stały się Klub Krzywego Koła, akcja zbierania podpisów pod Listem 34 , Komitet Obrony Robotników. Pojawiał się w zasadzie wszędzie tam, gdzie możliwa była aktywność polityczna, obywatelska. Znajdował się w pierwszym szeregu osób niosących pomoc ludziom poszkodowanym przez system - czy dotyczyło to inteligentów sądzonych w procesach politycznych, czy też robotników represjonowanych za strajki. Co istotne - jego antykomunizmu nie oznaczał potępienia idei socjalistycznych. W przededniu upadku komunizmu próbował reaktywować Polską Partię Socjalistyczną, ponieważ pragnął nawiązać do jej najpiękniejszych tradycji. Później jako senator pierwszej kadencji upominał się o prawa obywatelskie i socjalne. Pozostał więc do końca wierny swoim ideałom. Wielu niegdysiejszych opozycjonistów antykomunistycznych, a dziś prominentnych przedstawicieli władzy mówi dziś o nim z szacunkiem jako o „Janie Józefie”, bez nazwiska, wiadomo bowiem o kogo chodzi.