Kościół w kręgu historii i polityki. Rys historiograficzny

Kościół od samego początku został zanurzony w przestrzeń historyczną i jako taki stał się podmiotem, a zarazem przedmiotem historii, albowiem - z jednej strony nieustannie jako bosko-ludzka "instytucja" - kształtuje i tworzy historię, spełniając się w ten sposób w zbawczej misji w odniesieniu do człowieka i świata, z drugiej - jego wielorakie przedsięwzięcia poddawane są różnorodnym analizom, integralnym badaniom, dokumentowaniu i interpretowaniu systematyzującym jego pola aktywności już to typowo religijno-duchowej, już to społeczno-kulturowej. Włączony zaś w strumień działań i różnorodnych dokonań, realizujących się w świecie materialnym i duchowym, wpływa wydatnie na postać rzeczywistości i kształtuje ją w duchu Dekalogu oraz zasad ewangelicznych. A ponieważ funkcjonuje w przestrzeni publicznej, w której ścierają się różne systemy, wartości i relacje międzyludzkie, siłą rzeczy doświadcza ambiwalentnych i doraźnych działań politycznych, przechodzi przez zróżnicowane meandry ludzkich układów i powiązań o charakterze typowo utylitarnym. To z kolei - w kontekście wielopostaciowych kooperacji, uzgodnień, konfliktów i walk, będących następstwem decyzji czysto politycznych, podejmowanych przez wszelkiego autoramentu czynniki administracji cywilnej - stawiało przed Kościołem i wciąż stawia konieczność rozważnej pragmatyki w realizacji jego misji. Wynika z tego, że Kościół od zarania swego istnienia funkcjonuje w kręgu historii i polityki, bynajmniej nie na sposób bierny, lecz niezwykle kreatywny, wpływający na kształt zarówno jednej, jak i drugiej dziedziny życia społecznego. Konstatacja owa w pełni wyjaśnia - jak wolno sądzić - tytuł niniejszej książki, w której chodzi przede wszystkim o ukazanie wielopłaszczyznowej obecności Kościoła, postrzeganego w kategoriach teologicznych, a także personalnych, strukturalnych i instytucjonalnych pośród zmieniających się uwarunkowań historycznych i polityczno-społecznych, i to w perspektywie zasadniczo najnowszego piśmiennictwa historycznego. Z jednej bowiem strony chodzi o ukazanie integralnego związku Kościoła z codziennością minionego czasu (ze szczególnym wyakcentowaniem XIX i XX wieku), będącego wyjątkowym bogactwem kulturowym, z drugiej zaś o podjęcie przezeń wyzwania i uniwersalnego zobowiązania w postaci wielorakich przedsięwzięć służących ogólnemu dobru. I to właśnie jest ów drugi aspekt badanej przestrzeni, czyli polityka. A "polityka" - zgodnie z właściwym i pierwotnym znaczeniem tego słowa- oznacza tutaj roztropną realizację działań, podejmowanych przez Kościół, mających służyć dobru wspólnemu. (ks. Jan Walkusz)