Pierwsze lata benedyktynów w Polsce odrodzonej. Kronika-pamiętnik 21 V 1919 -23 IX 1929

Po kilku falach dziewiętnastowiecznych kasat z polskiego krajobrazu zniknęły męskie klasztory benedyktyńskie. Sprowadzenia zakonu do ojczyzny podjęli się dwaj mnisi z klasztorów zagranicznych: ojcowie Klemens Dąbrowski i Jozafat Ostrowski. Prezentowana kronika pierwszego z nich daje interesujący opis uwarunkowań powrotu do Polski najstarszego zakonu Europy Zachodniej. Jest to obraz batalii o odzyskanie skasowanego w XIX w. opactwa na Świętym Krzyżu, w którym od czasów rosyjskich funkcjonował ciężki zakład karny. O. Klemens pełnił tam funkcję kapelana, miał więc bezpośredni wgląd w relacje wewnętrzne więzienia, określanego jako "polski Sachalin". Ubolewał, że zamiast pieśni gregoriańskich w sanktuarium świętokrzyskim rozbrzmiewają jęki i przekleństwa osadzonych. Wzorem czarnych mnichów z czasów pierwszych Piastów, u zarania państwowości polskiej chciał włączyć się w dzieło krzewienia cywilizacji chrześcijańskiej poprzez tworzenie szkół, bibliotek, muzeów.

Był przekonany, że odzyskanie dziedzictwa benedyktyńskiego to kwestia kilku tygodni. Powtarzane obietnice polityków umacniały w nim tę wiarę. Po trzech latach (1919-1922) zmagań o Święty Krzyż był zmuszony zrezygnować. Skuteczniejsze były zabiegi o odzyskanie dla zakonu klasztoru w Lubiniu. Kronika o. Dąbrowskiego dobrze wpisuje się w opis procesu odradzania się Polski po latach niewoli. Autor pokazuje niektóre mechanizmy relacji Państwo-Kościół, łamiąc przy tym kilka stereotypów, funkcjonujących na temat II RP. Walorem książki jest wartka narracja kuzyna Henryka Sienkiewicza, Deotymy i Joachima Lelewela.