W sercu Polski. Małe miasta, zamki, wsie

W sercu Polski jest zbiorem podróżniczych reportaży o lite­racko-historycznych kontekstach, będących połączeniem wykła­du z historii, historii sztuki, geografii, współczesnych obserwacji oraz osobistych wrażeń i przemyśleń, pokłosiem peregrynacji Rosy Bailly po Polsce. Wydana w 1936 roku , przyniosła jej rok później laury Akademii Francuskiej w dziedzinie litera­tu­ry oraz złoty medal Polskiej Akademii Literatury. W ulotce reklamującej książkę pisano: „[...] magiczne mokradła i nie­ogarnione aż po horyzont równiny [...], bastiony polskości na­przeciwko Azji, na granicy z ZSRR i naprzeciw Niemiec, na Górnym Śląsku, święte miejsca pielgrzymek, radosnych wycie­czek w góry, odkrywanie krypt, przepych strojów ludowych, pa­łace i magnaci, malownicze miasteczka i ich Żydzi: to Polska pełna barw i mało znana Francuzom, którą przywołała pani Rosa Bailly”.

Była to opowieść o Polsce prowincjonalnej, omijanej zwykle przez przyjezdnych podążających utartymi szlakami pomiędzy Warszawą, Krakowem a Lwowem i Wilnem . Jest to obraz Pol­ski nieco wyidealizowany, pełen emocji i romantycznych uniesień, pozbawiony ciemnych stron i rysów, obraz, w któ­rym nawet smród dzielnicy żydowskiej składa się na jej nie­po­wta­rzalny i urokliwy klimat. Obraz małych miasteczek, ukrytych skarbów architektury, uroków bezkresnych bagien wokół Piń­ska, tajemniczości Polesia i rozciągających się po horyzont ni­zin Podola. Polski, w której przetrwały nietknięte zachodnią cy­wi­lizacją wartości i codzienność, jakże różne od zepsutej, jak to czuła Rosa, dekadencją Francji, Polski, w której bryczka by­ła podstawowym środkiem lokomocji, a stroje chłopów trwa­ły w niezmienionej postaci od stuleci, Polski kresów, wschodnich i śląskich, miasteczek i wiosek ukrytych na ogół przed cie­kaw­skim okiem turystów. Książka była głęboko subiektywną opo­wieścią o jej poznawaniu Polski, o jej podróżach i wrażeniach, o ludziach, których na swojej polskiej drodze spotkała.

Prowincjonalna Polska jest w jej oczach malownicza, barw­na, fascynująca swoją innością i jakąś pierwotną czystością, jest to obraz piękny, ale jednak nieco powierzchowny. Jej oczy, to życzliwe oczy przybysza urzeczonego tym, co widzi, ale sku­pionego na zewnętrznych opisach i odczuciach, trochę protek­cjonalnego, trochę naiwnego, niedostrzegającego tego, co ukryte pod powierzchnią malowniczego obrazka. Dostrzegała wszel­kie niuanse koloru, kształtu, szczegółu przyrody i architektury, dostrzegała wiele, ale twarda realność życia prowincji, jej zło­żoność (szczególnie w odniesieniu do Kresów wschodnich), dra­maty, ukryte mechanizmy funkcjonowania albo umykały obser­wacji Rosy, albo też nie zdecydowała się na ich ukazanie w swojej opowieści. Nie zmienia to jednak faktu, że barwny arras utkany przez Rosę w Au coeur de la Pologne jest jedną z piękniejszych impresji na temat polskiej prowincji, jaką mo­żemy odnaleźć w opowieściach cudzoziemców o Polsce, im­pres­ją, która zamknęła w sobie świat już nieistniejący, ale cią­g­le dostępny czytelnikom dzięki jej słowom.

dr hab. Małgorzata Nossowska, fragment wstępu

„Nie pytaj, co Polska może zrobić dla ciebie, ale co ty mo­żesz zrobić dla Polski”.

Taka myśl przyświecała Rosie Bailly od chwili, kiedy przed ponad stu laty podjęła decyzję o wspieraniu naszej Oj­czyz­ny wszystkimi ta­lentami, które otrzymała. Efektów jej działal­ności doświadczali Po­lacy w odradzającej się II Rzeczypospolitej, jak również polscy jeńcy wojenni w czasie II wojny światowej we Francji. Pomoc Rosy dla na­szej Ojczyzny miała charakter wielo­wymiarowy, który oddaje jej wiel­ka spuścizna pisarska pozo­sta­wiona potomnym.

W stulecie odzyskania niepodległości, w życzliwe ręce czy­telni­ków mamy zaszczyt oddać polskie tłumaczenie książki Au coeur de la Pologne. Petites villes, châteaux, campagnes. Publi­ka­cja, pierwotnie wydana w Paryżu w 1936 roku, miała przy­bliżać Francuzom duszę Pol­ski, którą Rosa odkrywała w pro­win­cjo­nal­nych miasteczkach i wsiach Kresów wschodnich i zachod­nich. Zbiór reportaży podróżniczych Rosy w polskim tłumaczeniu mo­że mieć również wymiar edukacyjny dla współczesnych Pola­ków, gdyż wiele miejsc, które opisywała Rosa, zostało ode­rwa­nych od Ojczyzny i dla obecnego pokolenia stały się one obce i zapomniane.

dr Łukasz Stefaniak