Pragnienie Wielkości. Czym różni się pogański i chrześcijański?

W czasach, w których tzw. polityczna poprawność zdominowała wiele przekazów medialnych i stała się głównym wyznacznikiem zachowań współczesnych społeczeństw każda publikacja poświęcona zagadnieniom aksjologicznym jest niezwykle cenna. Szczególnie pożądane wydaje się zwłaszcza porządkowanie pojęć, które tylko pozornie interpretuje się poprawnie, a w rzeczywistości odchodzi się od ich istoty. Używanie tych samych terminów w zmienianych znaczeniach nie tylko prowadzi do wzajemnego niezrozumienia, ale przecież pozwala także na podejmowanie prób manipulowania tej części obserwatorów debaty publicznej, która nie mogła wcześniej zapoznać się z właściwą interpretacją stosowanego nazewnictwa.

Książka przygotowana przez dominikańskiego duszpasterza, doktora teologii, o. Zygmunta Chmielarza jest próbą uporządkowania terminologii dotyczącej dwóch cnót: wielkoduszności i pokory w kontekście odwiecznego pragnienia człowieka, jakim jest dążenie do osiągania osobistej wielkości. Już pytanie badawcze, które zarazem stało się częścią tytułu książki, wskazuje czytelnikowi taki właśnie kierunek narracji.

Rozważania zostały zawarte w trzech częściach, podzielonych na pięć rozdziałów. W pierwszej Autor analizuje rozumienie cnoty wielkoduszności w starożytności (rozdział pierwszy). Wielkoduszność starożytnych została zaprezentowana w odniesieniu do Platona, Arystotelesa oraz myśli stoickiej (m.in.: Hekaton, Panaetius, Chryzyp, Kleantes). Największy nacisk w części pierwszej został położony na zaprezentowanie chrześcijańskiego rozumienia cnoty wielkoduszności szczególnie w ujęciu św. Tomasza z Akwinu (rozdział drugi), zwłaszcza na podstawie II-II „Summy teologii” (choć należy wspomnieć, iż Autor odniósł się także do myśli św. Augustyna).

W części drugiej Autor zajął się cnotą pokory: w rozdziale trzecim zaprezentował różne spojrzenia na nią w starożytnej Grecji oraz w Piśmie Świętym, a cały rozdział czwarty poświęcono rozważaniom dotyczącym koncepcji pokory św. Tomasza, którą ten ostatni przedstawił we wspomnianym wyżej dziele.

Trzecia część, zatytułowana „Załamanie dotychczasowego porządku moralnego w rozumieniu wielkoduszności i pokory”, składa się z jednego rozdziału. Jego zasadniczym segmentem są krytyczne rozważania Autora na temat kartezjańskiej wizji wielkoduszności i pokory. Rozdział ten zakończono podrozdziałem, w którym skonfrontowano spojrzenie Kartezjusza z myślą św. Franciszka Salezego.

Dopełnieniem dociekań o. Chmielarza jest dość rozbudowane zakończenie, w którym Autor dokonuje podsumowania swoich spostrzeżeń zawartych we wcześniejszych rozdziałach, a zwłaszcza udziela odpowiedzi na pytania, które postawił we wprowadzeniu: jakie są różnice między pogańskim i chrześcijańskim ideałem wielkości człowieka; czy jest możliwe zintegrowanie cnót wielkoduszności i pokory występujących w filozofii pogańskiej (antycznej) z tymi, które zawiera chrześcijaństwo; czy starożytny ideał wielkoduszności jest nieprzyswojoną, pogańską pozostałością w nauce moralnej św. Tomasza; czy ideał wielkości chrześcijańskiej u Akwinaty jest oparty na perfekcjonizmie; jak można, odwołując się do cnót wielkoduszności i pokory, przezwyciężyć współczesny chaos w pojmowaniu ideału wielkości człowieka?

Praca o. Zygmunta Chmielarza została przygotowana w sposób interesujący, kolejne jej części są logiczną konsekwencją poprzednich. Czytając poszczególne partie publikacji, widać dużą znajomość podejmowanej tematyki i sprawność poruszania się po meandrach filozoficznej problematyki, która niekiedy styka się z zagadnieniami teologicznymi. Świadczy o tym wielość i różnorodność źródeł wykorzystanych w książce, a także liczne, bardzo rozbudowane przypisy wyjaśniające. W niektórych z nich znajdują się równie pogłębione cytaty ze źródeł (niekiedy przytaczane w językach oryginalnych). O dbałości i rzetelności autorskiej świadczy także stosowanie analizowanych terminów w różnych wersjach językowych (greka, łacina, hebrajski).

Należy podkreślić, że rozprawa o. dra Zygmunta Chmielarza stanowi interesującą propozycję wydawniczą, która niewątpliwie może przyczynić się do uporządkowania nieścisłości interpretacyjnych dotyczących zagadnienia dążenia człowieka do wielkości, w kontekście współwystępowania dwóch cnót: wielkoduszności i pokory. Warto też dodać, że rozważania poznańskiego dominikanina nie są li tylko prostym zaprezentowaniem poglądów myślicieli różnych epok. Autor w sposób interesujący konfrontuje je, ukazując zarówno ich punkty styczne, jak i wskazując na wszelkie ich nieścisłości, a co najważniejsze - i to wydaje się największym walorem rozprawy - o. Zygmunt Chmielarz nie waha się stawiać oryginalnych, a niekiedy i trudnych pytań. Rozważania zawarte w rozprawie mogą spotkać się zatem z pozytywnym rezonansem zarówno wśród osób, które podejmowaną tematyką interesowały się dotąd pobieżnie, jak i u wytrawnego grona czytelników, którzy oczekują nowego ujęcia znanych im już wcześniej zagadnień.

Maciej Drzonek